Trong bối cảnh đất nước vừa giành được độc lập, Sắc lệnh số 63/SL ra đời không chỉ mang ý nghĩa thiết lập một bộ máy chính quyền mới, mà còn thể hiện tư tưởng dân chủ sâu sắc, tầm nhìn chiến lược và khát vọng xây dựng một Nhà nước thực sự của dân, do dân và vì dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta. Sau 80 năm, tinh thần và giá trị của Sắc lệnh số 63/SL vẫn soi sáng công cuộc xây dựng, hoàn thiện chính quyền địa phương hiện nay.
Sắc lệnh số 63/SL là mốc son lịch sử khẳng định sâu sắc tư tưởng dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân trong tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước. Lần đầu tiên trong lịch sử dân tộc, nhân dân Việt Nam trực tiếp bầu ra cơ quan quyền lực của mình ở địa phương - Hội đồng nhân dân, đồng thời bầu ra cơ quan hành chính - Ủy ban hành chính. Chính quyền các cấp được hình thành từ ý chí, nguyện vọng và sự tín nhiệm của Nhân dân. Điều đó thể hiện rõ tinh thần “dân là chủ, dân làm chủ”, khẳng định bản chất dân chủ Nhân dân của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngay từ buổi đầu lập quốc.
Sắc lệnh 63/SL cũng đặt nền móng cho hệ thống chính quyền địa phương thống nhất, thông suốt từ Trung ương đến cơ sở. Việc thiết lập cơ cấu tổ chức gồm hai cơ quan - Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính - không chỉ bảo đảm tính đại diện và tính hành chính - điều hành trong hoạt động của bộ máy nhà nước, mà còn tạo cơ sở pháp lý, tổ chức để nhân dân tham gia quản lý xã hội. Mô hình tổ chức này trở thành tiền đề cho sự kế thừa, phát triển và hoàn thiện của chính quyền địa phương qua các thời kỳ, nhiều văn bản pháp lý quan trọng của Nhà nước qua các thời kỳ đã kế thừa và phát triển, như Sắc lệnh 77/SL (1946), Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, và các luật về tổ chức chính quyền địa phương (1983, 1989, 1994, 2003, 2015, 2025).
Sắc lệnh thể hiện tầm nhìn chiến lược và tư duy chính trị vượt thời đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ cách mạng lâm thời. Trong bối cảnh đất nước vừa giành được độc lập, bộ máy chính quyền còn non trẻ, Người đã sớm xác định phải xây dựng một chính quyền của dân, do dân và vì dân, một bộ máy vừa mang tính cách mạng, vừa bảo đảm hiệu lực, hiệu quả quản lý. Đây là minh chứng sinh động cho tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước dân chủ nhân dân, đặt nền tảng cho sự phát triển bền vững của thể chế chính trị Việt Nam trong suốt tiến trình cách mạng.
Trải qua tám thập kỷ, những giá trị tư tưởng, tổ chức và phương thức vận hành chính quyền được xác lập trong Sắc lệnh 63/SL vẫn giữ nguyên tính thời sự và giá trị chỉ dẫn thực tiễn sâu sắc.
Trước hết, Sắc lệnh 63/SL khẳng định nguyên tắc nhân dân bầu ra cơ quan quyền lực của mình ở địa phương, đồng thời mọi hoạt động của chính quyền phải hướng đến phục vụ nhân dân. Đây chính là kim chỉ nam cho việc tổ chức và vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp thành phố và cấp xã) hiện nay, nơi mà tính dân chủ, tính thống nhất và hiệu lực quản lý phải được bảo đảm song hành.
Việc kế thừa mô hình tổ chức gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân (tiền thân là Ủy ban hành chính) đã chứng minh tính đúng đắn và bền vững của Sắc lệnh. Trong mô hình chính quyền hai cấp hiện nay, Hội đồng nhân dân tiếp tục là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, còn Ủy ban nhân dân là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, đồng thời là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trực tiếp quản lý, điều hành phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự xã hội. Mối quan hệ giữa “dân cử - hành chính”, “giám sát - chấp hành” được duy trì, củng cố và phát huy, thể hiện sự kế thừa tinh thần của Sắc lệnh 63/SL trong điều kiện mới.
Tinh thần của Sắc lệnh còn thể hiện rõ trong yêu cầu đổi mới phương thức hoạt động của chính quyền địa phương hiện nay, hướng đến chính quyền phục vụ, kiến tạo, gần dân và vì dân. Việc phân định rõ thẩm quyền giữa các cấp chính quyền, tăng cường phân quyền, phân cấp, đồng thời bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Trung ương và tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương - tất cả đều phản ánh giá trị trường tồn của tư tưởng được khởi nguồn từ Sắc lệnh năm 1945. Đây chính là cơ sở để các địa phương, trong đó có thành phố Đà Nẵng đang triển khai mô hình chính quyền hai cấp ngày càng hiệu quả, minh bạch và đáp ứng yêu cầu phục vụ người dân, doanh nghiệp.
Từ ngày 01/7/2025, thành phố Đà Nẵng chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp theo Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh và Nghị quyết số 1659/NQ-UBTVQH15 ngày 16/6/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của thành phố Đà Nẵng năm 2025. Sau sắp xếp đến nay, bộ máy tổ chức của HĐND các cấp trên địa bàn thành phố đã được kiện toàn theo đúng quy định pháp luật, bảo đảm sự ổn định, liên tục trong hoạt động, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị của địa phương, tạo tiền đề quan trọng để tổ chức bộ máy mới vận hành thông suốt, hiệu quả. HĐND các cấp đã kịp thời tổ chức các kỳ họp xem xét, quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền; Thường trực HĐND thành phố, các Ban của HĐND thành phố chủ động triển khai giám sát, khảo sát, tiếp công dân, tiếp xúc cử tri… phù hợp với điều kiện thực tiễn, qua đó nắm bắt và giải quyết hiệu quả các nội dung theo thẩm quyền. Đáng chú ý, HĐND thành phố đã tổ chức 04 kỳ họp ban hành 29 Nghị quyết kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực hiện nhiệm vụ khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, ban hành Nghị quyết về việc áp dụng, bãi bỏ nghị quyết quy phạm pháp luật của HĐND thành phố Đà Nẵng (cũ) và HĐND tỉnh Quảng Nam do sắp xếp đơn vị hành chính nhằm đảm bảo tính đồng bộ, liên tục trong việc áp dụng các chính sách; thống nhất chủ trương xây dựng một số nghị quyết có tính cấp thiết, ảnh hưởng trực tiếp đến người dân doanh nghiệp cần phải sớm đồng bộ nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội thành phố...
Trong xu thế xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, Sắc lệnh số 63/SL vẫn là một văn bản có giá trị nền tảng, thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa Nhà nước và Nhân dân. Việc tiếp tục vận dụng và phát huy giá trị của Sắc lệnh trong tổ chức chính quyền địa phương hai cấp không chỉ góp phần hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, mà còn là sự tri ân, kế thừa và phát huy tinh thần dân chủ cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ Cách mạng lâm thời đã khởi xướng từ những ngày đầu độc lập.